019 James S - Glacier Bay History - Original.txt

{Number = 019}
{Type = Original}
{Title = Sítʼ Ḵaa Káx̱ Kana.áa / Glacier Bay History}
{Author = Kaasgéiy / Susie James}
{Clan = Chookaneidí; Tʼaḵdeintaan yádi}
{Source = D&D 1987:244–259}
{Transcriber = Ḵeixwnéi / Nora Marks Dauenhauer}
{Orthography = RP}
{Dialect = Northern – Central – Hoonah}
{Page = 244}
1	G̱athéeni yóo áwé duwasáakw
2	wé haa aaní.
3	G̱athéeni,
4	wé Sítʼ Eeti G̱eey.
5	Á áwé á duwa.óo.
6	Ldakát yéidei x̱áat ḵu.aa áwé áx̱ ya.aa.
7	A káx̱ áwé duwa.óo; wé aanx̱ wududliyéx̱.
8	Ldakát yéidei x̱áat áwu á.
9	Yakʼéiyi x̱áat áx̱ ya.aayéen.
10	Áwé chʼu áa yéi ḵuteeyée áwé
11	wé hítxʼ.
12	Tlax̱ keijín yaanax̱ gíwé át udaḵeen
13	wé hítxʼ:
14	yá Kaagwaantaan
15	ḵa wé Wooshkeetaan
16	ḵa wé Eechhittaan
17	ḵa
18	yá ooháan Chookaneidéex̱ haa sateeyí,
19	ldakát uhaan áwé awu.á.
20	Áa yéi haa yatee.
21	Á áwé
22	chʼu wáa yóo tukdatángi sá kwshíwé
23	wé shaatkʼ ḵwá
24	wooweidí? At tʼéit dus.áa.
{Page = 246}
25	Násʼk táakw áwé at tʼéi yéi anúkjeen.
26	Ách áwé tlax̱ haa shayadahéineen yá lingítx̱ ha sateeyí,
27	yá haa yádi aadéi tulatini yé.
28	Tle yá nasʼgi aa táakw áwé tsá du x̱úx̱ sákw jee jidunaaḵch
29	tle chʼa wé at tʼéidáx̱.
30	Shaawát yát áwé du een yéi jidunéiyeen.
31	Á áwé yéi áwé yéi áwé at tʼéit áa; dé déix̱ táakw áwé; nasʼgi aa táakw áwé a kaadéi yaa ḵunahéin.
32	De tlél nalé áwé
33	jigax̱dunaag̱í.
34	Gax̱dushaayí de tlél nalé.
35	Á áwé shuxʼaa g̱aadí áwé duxʼáan.
36	Tlé tʼéexʼ
37	tʼéexʼ tayeet woo.áayjeen g̱aat; yeedát tlél yéi at utí.
38	Á áwé duxʼan nuch.
39	Dusxuk nuch.
40	Á áwé chʼa wáa yoo at koodayáa sá kwshíwé.
41	Wé shaatkʼ ḵu.aa du eedée.
42	Teey áwé anax̱ yóot wuduliyéx̱,
43	wé hít kʼiyee anax̱
44	teey.
45	A yee áwé áa yéi duwa.óo wé shaatkʼ.
46	Tle yóo naakée áwé s tlél gooháa yú.a.
47	Á áwé yá shaaxʼ x̱oonáx̱ áwé duwatini sítʼ áwé yóo naakéeeeeeee; yeisú yéi googenkʼi át áwé.
48	Áx̱ wulixáatʼ yóo naakée.
49	Tlax̱ wé héen yíkdax̱ tlél duteen; tle yóo
50	deikéetx̱ áwé tsá duteen nuch.
51	Awsikóo ḵu.aa yú sítʼ áa yéi teeyí.
52	Ách áwé tle akaawagéis
53	wé sítʼ
54	“Sítʼ!
55	Geis,
56	geis.”
57	Wé atx̱ʼéeshi aawax̱ayí, a daa x̱ʼéeshi áwé tle
58	yú keitl jiyáx̱ áwé yá aadéi ḵʼastóox̱; áwé tle ách akoolgéis.
59	“Sítʼ
{Page = 248}
60	Geis.
61	Geis.
62	Geis” yu.a.
63	G̱aat daax̱ʼéesheech áwé akoolgéis.
64	Yá teey yee yatx̱ ashoowatán anax̱ áwé.
65	Áwé tle du kéekʼch áwé yéi yawsiḵaa
66	“Du! wáa sá wé tsu x̱ʼayeeḵá?”
67	Áwé l ax̱ʼadaat tooshtí.
68	Waa nanéi sáwé tle du tláat atʼaa oowagút. “Atlée!
69	Wáa sá wé x̱ʼayaḵá ax̱ shátx̱?”
70	“Wáa sá yú?
71	Jaa! Jaa!” yóo a daa yaḵá.
72	“Tlél eet kaax̱ neegí daak duteech.”
73	“Ha lisʼéi. I een yan kaḵaneek aadéi x̱ʼayaḵa yé?
74	Sítʼ áwé akoogéis ax̱ shátx̱; keitl,
75	keitl wáa sá kdugéisi ayáx̱ áwé:
76	tuf! tuf! tuf! tuf! tuf! Aadéi ḵʼastóox̱ wé sʼaaḵ
77	wé g̱aat sʼaag̱í
78	tle ách áwé--ʼsítʼ geis!
79	Geis! Geis!
80	Geis!ʼ
81	gú sá wé tle aadéi kéi awsig̱íxʼ.”
82	“L keeneegéeḵ! L keeneegéeḵ!”
83	tle áx̱ akawligéiḵ wé du sée.
84	Ḵeena.áa sʼootaat áwé tsá a x̱ánnáx̱ daaḵ uwagút.
85	“Wáa sá wé tsú x̱ʼayeeḵá?
86	Daa sákw sáwé tsú akeegéis?
87	Yisikóo gé i daa lig̱aas áya? Tlél yéi kaawahayí
88	aadéi ax̱ sh x̱ʼag̱aax̱dudlishuwu yé.
89	Wáa sá wé x̱ʼayeeḵá? Tlél yéi x̱ʼayeeḵáaḵ.”
90	Aan yóo x̱ʼali.átk.
91	At natéeyi át yanagwéich.
92	Chʼa yákʼwdei áwé yéi sh kawdudlineek
93	“Wáa sá kaawahayi sítʼ áyú tlax̱ yéi yaa kana.éin.”
94	Chʼa yóoooooooooooo
95	naakéedei duwatini át áwé.
96	Yeedát ḵu.aa de wé haanaa yaa akunalséin, aadéi yaa kana.en yé
97	yóo sh kadulneek.
98	Haa há.
99	Du téix̱ʼt uwatée wé shaawát tlé wé ḵaa tláa.
100	Tle tláaaaaaaaakw áwé yaa kana.éin.
101	Keitl yaa nashíxi
{Page = 250}
102	kayáanax̱ áyu dulyaaḵw yóo kdunéek, aadéi yaa kana.ein yé.
103	Ha áyu akoolx̱éitlʼ déin ḵoowanéi.
104	Yá tléixʼ táakw yándei yaa shagahéek áwé
105	yéi sh kawdudlineek.
106	Sítʼkʼi Tʼoochʼ áwé chʼu chʼáakwdax̱ áa yéi yatee.
107	Sítʼkʼi Tʼoochʼ yóo duwasáagu yé.
108	“De wé Sítʼkʼi Tʼoochʼ áwé de a tóodei yaa kandayein.
109	De wé yées aa tóodei de yaa kundayein,” yóo áwé sh kadulneek.
110	“Haa há.
111	Wáa sá yá? Wáa sá yá at gug̱atée?”
112	Atóoxʼ ldakát wé Sítʼ Eeti G̱eey áwé wshilʼux̱ʼ.
113	Kʼé yóo mínk kawduhéeni tle yéi áyu yatee, yóo áyu kdunéek.
114	Yú diyée
115	yá lʼéiw tóox̱ yaa kana.éin aa, áyu yéi kaaxát.
116	Yóo yú kíndei dag̱átch yóo héen takaanáx̱.
117	Haat yáx̱ ḵuwanéekw yóo xʼóolʼ kíndei dag̱átch.
118	Wé sítʼ áx̱ yaa kana.en yé áwé yéi kaaxát.
119	Yóo míngi yáx̱ kawduwahéen yú sʼé.
120	Sʼé áyú chʼu tle mínk kawduhéeni yáx̱ yatee wé.
121	Aag̱áa áwé dawóotl déin ḵoowanei.
122	Wáa sá yóo? Tlél aadéi ḵux̱dei yóo nax̱dudzineiyi yé.
123	Aag̱áa áwé tle
124	atshí has awliyéx̱ tle wé
125	tlagoo ḵáaxʼu ḵu.aa.
126	Naanaa Hít áwé nándei la.áa.
127	Naanaa Hít.
128	Wé i aat
129	gwál yé tlél i een yoo akoolneekk
130	wé Ḵaax̱waan.
131	Has du kahídi áwé nándei la.áa.
132	A neeyaadéi áwé la.áa haa aayí
133	Xinaa Hít á.
134	Yóo duwasáakw aag̱áa
135	Xinaa Hít á
136	yóo áwé duwasáakw haa aayí aag̱áa.
137	Yáadei áwé
138	shayadihéin hítxʼ
139	A tʼáax̱ áwé tsu aa kdlixwásʼ.
140	Shayadahéin wé ḵu.oo.
{Page = 252}
141	Aag̱áa áwé tle
142	du tláa een akanéek
143	Shaawatséekʼ een áwé akanéek,
144	“X̱ʼayaaḵuwdlig̱adi yáx̱ áwé yatee i dachx̱án” yóo ayawsiḵaa.
145	“Yóo sítʼ áwé akaawagéis.
146	Áwé de yaa haa kunalséin áwé aadéi,
147	aadéi yaa kana.en yé.
148	Tle keitl yaa nashíxi yáx̱ áwé akana.éin.
149	Tle keitl yaa nashixi yáx̱.
150	Tlax̱ tlél tsu aadéi a jeetx̱ at ḵoong̱aanoogu yé
151	yóo aadéi yaa kana.en yé yú sítʼ”
152	yóo áwé adaayaḵá wé du tláa.
153	Aag̱áa áwé hú ḵu.aa yéi yaawaḵaa
154	“Aaa,
155	tle chʼu kunaliyéixʼ yándei yaa yeegané tle,
156	tle chʼu kunaliyéixʼ yandei yaa yeegané.
157	Aadéi yee gux̱dakelʼ yé.
158	Yee toowóoch yándei yaa ksané.
159	Aáa.
160	Yá ax̱ dachx̱ánkʼ x̱ʼayaaḵuwulg̱áadi
161	x̱át áwé du eetéex
162	x̱át áwé du eetéex̱.
163	Yá ax̱ tlaa káak hás hídi chʼa ayeexʼ yéi x̱at gug̱atée.
164	Ax̱ tlaa káak hás hídi
165	chʼa ayeexʼ yéi x̱at gug̱atée.
166	Tlél ayeetx̱ yaakw yídei kḵwagoot.
167	Yá ax̱ dachx̱ánkʼ ḵwá yées shaawát áyá.
168	At yátxʼi du jeedáx̱ yéi ḵukg̱wastée.
169	Hú ḵu.aa du een yaakw yídei gax̱yi.áat.
170	X̱át ḵwá chʼa yá ax̱ káak hás hídi tin yóo x̱at kakg̱watée.”
171	Tle yóo áwé adaayaḵá wé du sée.
172	Aag̱áa áwé
173	yéi adaayaḵá “Dú! Wáa sá tsú x̱ʼayeeḵá?
{Comment = Line 174 has a typo «ng̱atéé» for «ng̱atée».}
174	Daat yís sáyú chʼa yáaxʼ yéi i ng̱atée? Wa.é tsú,
175	wa.é x̱áa tsú haa een.” “Tléikʼ
176	Tlél yee een.
177	Tlél yee een yáatx̱ ḵukḵwateen.
178	Aaa!
179	Yá
180	ax̱ tlaa káak háa hídi chʼa aan yoo x̱at kakg̱watée,”
{Page = 254}
181	yóo áwé x̱ʼayaḵá
182	Shaawatséekʼ ḵu.aa.
183	Kaasteen ḵu.aa wé yaakw yíkdei.”
184	(Awé tle yóo áwé shandutléḵwch sh kalneegéech.
185	X̱áach aadéi x̱wasikuwu yé; aadéi x̱a.áx̱ji yé; áyá ayáx̱ kax̱lanik
186	nuch.
187	Yá yax̱ has yawadlishán ax̱ léelkʼu hás
188	has du káxʼ ax̱ daa aawadaaḵ,
189	has du x̱ʼéidáx̱ áwé
190	kax̱anéek.)
191	Aag̱áa áwé
192	yéi yawaḵaa hú ḵu.aa
193	yú ḵaa tláa
194	du x̱úx̱ teen akanéek
195	“Yóo áwé x̱ʼayaḵá ax̱ tláa ḵa yóo, ḵa yóo.”
196	Aag̱áa áwé wé ḵaa káak ḵu.aa
197	shí alyéix̱.
198	Shí alyéix̱.
199	Akoo.aaḵw wé shí
200	alyéix̱i.
201	Naanaa Hítdei woogoot.
202	Tle tsu chʼu áxʼ áwé tle tsu
203	yéi ayawasiḵaa
204	aáa
205	Ḵaanax̱duwóosʼ
206	chʼáagu aayí,
207	“Shí áyá x̱layéix̱.
208	Wáa sá kwshí gé i kg̱watée wa.é tsú gé
209	shí ilayéx̱ni?
210	Tlax̱ chʼas tlax̱ l daa sá haa x̱ʼéidei koonax̱duneek
211	yáadax̱ gunayéi
212	haa dakélʼni.”
213	“Yakʼéi” tle yóo yaawaḵaa, “yakʼé
214	Daa yóo tux̱aatangi át áwé.
215	Daa yóo tux̱aatánk.
216	Yándei kḵwasanéi”
217	yóo áwé ash yawsiḵaa.
218	“A káaxʼ áwé tle
219	kaydachák.
220	Kaydachák.” Desgwach wé
221	wé Áaxʼw X̱oo tʼikáwu; desgwach.
{Page = 256}
222	De wé Áaxʼw
223	X̱oo duwasáagu yé de a tʼikáwu áwé
224	wé sítʼ.
225	Aadéi yaa kana.en yé.
226	Chʼu tle chʼu tle yasatgi át áyu ayaawadlaaḵ.
227	Aadéi yaa kana.en yé yú sít.
228	Aag̱áa áwé
229	tle has kawdiehák.
230	Daa sá kwshíwé kducháak
231	wé yaakw yíkdei?
232	Yaakw yíkdei kawduwa.aaḵw
233	dulnáaxʼu yaakw yíkdei.
234	Chʼu tle wé aan yaká yaa kunaséini wé
235	wé Áaxʼw X̱oo tʼiká,
236	aag̱áa áwé wé héen ḵu.aa chʼu tle yóo
237	kíndei shakdakudli yáx̱ ḵuwaneekw.
{Comment = Line 238 has typo «ldkát» for «ldakát».}
238	Aag̱áa áwé ḵaa tóox̱ yei ḵunatéen; aag̱áa áwé tle ldakát wé aan áwé át wuduwaxoon tle.
239	Tle yakwkáa yándei yaa ḵunanein de,
240	de yakwkáa yándei yaa ḵunanein.
241	Aag̱áa yakwkáa yan ḵunéi áwé
242	wé hú ḵu.aa tlél du tuwáa ushgú yaakw yíkdei wugoodi
243	wé ḵaa léelkʼw.
244	“Ax̱ dachx̱ánkʼ yaakw yíkdei du een nay.á.
245	Wé Kaasteen yaakw yíkdei du een nay.á.
246	X̱át ḵu.aa chʼa yáaxʼ
247	yá ax̱ léelkʼw hás hídi ax̱ tlaa káak hás hídi teen yóo x̱at kakg̱watée” yóo áwé x̱ʼayaḵá.
248	Ách áwé tle yaakw yíkdei du náḵ g̱unayéi aawa.át.
249	De shakastíxʼi áwé yaakw.
250	Naanaa Hítnáx̱ aa kéi kawduwashée wé shí.
{Comment = First song, first verse.}
251	Ehee iyaa
252	ehee yei hei yaa
253	yei aalaa hei yaahaa
254	ei hei hayoo oo
255	aalaa iyaa aa laa
{Comment = First song, second verse.}
256	Ax̱  aali
257	gushei, hei yaa
258	yei aalaa hei yaa aa
{Page = 258}
259	yei hei hayoo ooo
260	aalaa iyaa aa haaa
{Comment = First song, third verse.}
261	Ax̱ hidi,
262	gushei, hei yaa
263	yei aalaa hei yaahaa
264	yei hei hayoo ooo
265	aalaa iyaa aa haaa
266	Hwee-e-e-e-e-e. G̱aax̱ a.
{Comment = Second song, first verse. Note says “sung twice”.}
267	Ishaan gushei hei
268	ax̱ aani hee
269	i shaan gushei, hei
270	ax̱ aani hee
271	dinaḵ yaa kx̱agoot aa
272	hee hee hee hee
273	ahaa haa haa haa
274	yee hee hee hee
275	aha a haa haaa
276	yee hee yaa hee hee.
{Comment = Second song, second verse.}
277	Ishaan gushei hei
278	ax̱ hidi hee
279	ishaan gushei hei
280	ax̱ hidi hee
281	dinaḵ yaa kx̱aaḵoox̱, aa
282	hee hee hee hee
283	ahaa haa haa haaa
284	yee hee hee hee
285	ahaa haa haa
286	yee hee yaa hee.
{Comment = Second song, comment.}
287	G̱aax̱ aa...
288	G̱aax̱ daa sheeyí áyá.